ڕێگای سوکراتی

بۆ داگرتنی میتۆده‌که‌ به‌فایلی PDF
په‌نجه‌ له‌سه‌ر وێنه‌که‌ دابگره‌

وانەی کردەیی: 1

وانە: پەروەردەی ئیسلامی

بابەت: داوێن پاکی

میتۆد: میتۆدی سوکراتی

قۆناغ: ١٠

ئامادەکار: ئاری بکر خدر

 له‌لایه‌ن مامۆستا فایه‌ق سه‌عید ئاستی B پێدراوه‌

پێشەکی

·         میتۆدی سوکراتی 

ئەم شێوازە دەگەڕێنرێتەوە بۆ سوکرات فەیلەسوفی یۆنانی (461- 399 پ،ز) و یەکەم کەس بووە کە بەکاری هێناوە، ئەم شێوازە لەسەر دوو قۆناغ دامەزراوە: قۆناغی یەکەم قۆناغی (گاڵتەجاڕی) و دروستکردنی گومانە و لەڕێگەیەوە سوکرات  بۆ ئەوەی ئەو دڵنیایی و بڕوایەی کەسەبارەت بەبابەتێک لە لای بەرامبەرەکەی هەیە بلەرزێنێت و گومانی بۆدروست بکات یان بەپێچەوانەوە ئەو دڵنیاییەی کەلەلای بەرامبەرەکەی هەیە سەبارەت بەبابەتێک کە پێی وایە هیچ بنەمایەکی نییە. 

 لەم میتۆدەدا سوکرات بە هێمنی و بە وردی بە لێکۆڵینەوە فەلسەفییەکاندا دەڕۆیشت، تا ڕێگایەکی دۆزیەوە کە بگاتە ئەو ئەنجامەی کە دەیەوێت. سۆکرات بە دەوری ئەسینا و شەقامەکانیدا دەسوڕایەوە و ئیدیعای نەفامی دەکرد و وای نیشان دەدا کە هەستی بە نەزانییەکەی وای لێکردووە بەدوای زانستدا بگەڕێت لە دەوروبەرەکەی.(جابر، ۲۰۱٤) 

 

سوکرات لەم فەلسەفەیەیدا، بابەتێک یا پرسێکی تایبەت و دیاریکراوی دەستنیشان نەکردووە بۆ لێکۆڵینەوە و شیکردنەوە بەڵکو ئەو کێشەیەی کە دەیەوێت باسی بکات هەرکات لەسەر زاری بەرامبەرەکەیەوە دەرکەوتبێت دەرفەتەکەی قۆستۆتەوەو باسی کێشەکەی کردووە و لەگەڵ هاوەڵەکەی دیالۆگی کردووە و گفتوگۆ دەکات تا  بۆ هاوەڵەکەی ڕوون دەبێتەوە، سوکراتیش درێژە بەم دیالۆگە دەدات تا دەگاتە ڕاستییەکی دامەزراو کە  گومان و ڕەخنە و مشتومڕ هه‌ڵناگرێت، پاشان لەگەڵ هاوڕێکەی دەگاتە قۆناغی پشتڕاستکردنەوەی بیرۆکەکان، و دوای  نیشاندانی ڕادەی بێتوانایی خۆی بۆ دەرخستن و ئاشکراکردنی ڕاستییەکان بۆ بەرامبەرەکەی، دەست دەکات بە خستنە ڕووی پرسیارەکانی تر تا لەڕێگای وەڵامی ئەو پرسیارانەوە کەبەرامبەرەکەی دەیداتەوە ڕاستیەکە ڕوون ببێتەوە.  لەم شێوازەوە بۆمان دەردەکەوێت کە سۆکرات بیرۆکەی بە بەرامبەرەکەی بەرهەم دەهێنا و   بیرۆکەی لە دیالۆگێکەوە دروست دەکرد  هەروەک چۆن دایکی سۆکرات کە مامان بوو یارمەتی ئافرەتە دووگیانەکانی دەدا بۆ لە دایک بوونی کۆرپەکانیان . 

لێرەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە کە چۆن ئەو ژینگەیەی سوکرات تێیدا گەورە بووە زۆرترین کاریگەری لەسەر ئاراستەکردنی فەلسەفەکەی هەبووە. 

 
 

قۆناغەکانی دیالۆگ 

 

هەرکەسێک بیر لە میتۆدی سۆکرات بکاتەوە و وردببێتەوە، بۆی دەردەکەوێت کە قسەکەر بە سێ قۆناغی یەک لە دوای یەکدا تێدەپەڕێت: 

یەکەم: قۆناغی دڵنیایی بێ بنەما، کە قۆناغێکە مەبەست لێی نیشاندانی نەزانین و غرور و لوت بەرزی 

بەرامبەرەکەی و ئیدیعای زانست و قبوڵکردنی ئەوەی کە فڕێ دەدرێتە سەری بەبێ ئەوەی پەنا بۆ لۆژیک و سەلیقە ببات  

 

دووەم: قۆناغی گومان، و لێرەدا پرسیار و وەڵامەکانی سۆکرات بەردەوام دەبن تا قسەکەرەکەی بەرامبەری تێک دەچێت و دەچێتە ناو سەرلێشێواوییەوە کە دەربازبوون لێی مەحاڵ دەبێت، دژایەتیەکە لە دەربڕینەکانیدا دەردەکەوێت و توڕە دەبێت و سوقرات بە چارەگرانێکی ڕەزا قورس دەبینێت، بەڵام مامۆستای فەیلەسوفەکان بە سەبرێکی جوانەوە بەرەو ڕووی ئەو جۆرە لێدوانانە دەبۆوە و خاوەنەکەی دەبردە دڵی ئەو مەسەلەیەی کە مشتومڕەکە بە دەوریدا دەسوڕێتەوە، و بەردەوامە لە دەستگرتنی تا شەرم بەسەریدا زاڵ دەبێت ، و هەست دەکات کە بەر شتێک کەوتووە کە هیچ بوارێکی بۆ نییە، و دڵنیایە لەوەی کە نەزانە و خۆبەزلزانە و ئارەزووی گەڕان بەدوای زانستدا چڕ دەبێتەوە و دواتر قۆناغی کۆتایی دەست پێدەکات. 

 

سێیەم: قۆناغی دڵنیایی دوای گومان، کە قۆناغێکە کە مەبەست لێی ئەوەیە کە سەرلەنوێ لە بابەتەکە بکۆڵێتەوە و ئەو نموونانە بدۆزێتەوە کە حەقیقەت ڕوون دەکەنەوە و جیای دەکەنەوە لەوانی تر، و سەرنجی لێکچوون و جیاوازی نێوانیان بدەین، و گەیشتن بەپێناسەیەکی لۆژیکی گشتگیرکە گومانی تێدا نییە، خۆشییەکە لەسەر بنەمای تێگەیشتن، عەقڵانی، نەک لەسەر بنەمای باوەڕێکی بێهەڵوێست، (ئادمز) بە نموونەیەکی پراکتیکی سەرنجی لەسەر میتۆدی سۆکراتی داوە(جابر،۲۰۱٤) 

 

 کە ئێمە ئاماژەی پێدەکەین بە شێوازی ڕوونکردنەوە، کاتێک ئادمز دەڵێت: گریمان سۆکرات دەگەڕێتەوە بۆژیان و دەتوانی بە زمانی ئینگلیزی قسە بکات، پاشان وەک هەمیشە دەستی کرد بە سەرگەردانی بۆ شوێنە گشتیەکان، تووشی خوێندکارێکی زانست بوو کە لە یەکێک لە پارکە گشتیەکاندا وەرزش دەکات، و نیشانەکانی فیز و خۆبەزلزانینی لە زانیاری و زانینی خۆی پێوە دیاربوو.سۆکرات درێغی لەوە ناکات بە میهرەبانییەوە تەکیدا بدوێت و چاویان ئاراستەی جوانی دیمەنەکانی باحچەکە و ئەو باڵندە و مێرووانەی کە لە نێو دار و گوڵەکانیدا دەبینرێن بکەن ، تا هاوەڵەکەی لەبیری دەچێتەوە، و بە پرسیارێک کە نیشانەکانی مەبەستداربوونی پێوە دیارنەبێت سەرسامی دەکات کە  و دەڵێت: مەبەست لە مێروو چییە هاوڕێکەم؟ هەمیشە گوێم لە خەڵک بووە باسی مێرووەکان دەکەن و باسی دەکەن، منیش تامەزرۆی ئەوە بووم بە دروستی بیانناسم، ئەم خوێندکارە لە وەڵامدا دەڵێت مێروو ئاژەڵێکی بچووکە و باڵی هەیە.

سوکرات دەڵێت: دەبێت مریشک مێروو بێت! خوێندکار بەردەوام دەبێت تا کەموکورتییەکانی پیشانی دەدەن، بۆیە هەڵەکەی ڕاست دەکاتەوە و هەوڵدەدات وەڵامێکی تر بداتەوە کە پێی وایە دوورە لە کەموکورتی. بەڵام زۆری پێناچێت سۆکرات هەڵەکەی خۆی پیشان دەدات، ئەویش هەوڵدەدات وەڵامێکی دیکە بداتەوە کە پێی وایە دوورە لە کەموکوڕی، بەڵام زۆری پێناچێت سۆکرات هەڵەکەی پیشانی دەدات، و خوێندکارەکە کەموکوڕیەکانی دەبینێت، و هیچ بژاردەیەکی تر نادۆزێتەوە جگە لەوەی دان بە نەزانی خۆیدا بنێت، و ئەوەشی بۆڕووندەبێتەوەکە  بابەتەکە بە دروستی نازانێت وەک ئەوەی سەرەتا خەیاڵی کردبوو. پاشان سۆکرات پرسیاری باشی لێدەکات کە هانی دەدات جارێکی تر لەسەر بابەتەکە بکۆڵێتەوە و  شێوازوڕێگاکانی بیرکردنەوەی   بۆ ڕووندەکاتەوە ونیشانی دەدات تا تا بۆخۆی بگات بەڕاستی. 

ئەگەر ئەم شێوازە لە قوتابخانەکانی ئێستاماندا جێبەجێ بکەین، ئەوا وانەکە دەگۆڕێت بۆ دیالۆگی سەرنجڕاکێش کە تێیدا مامۆستا دادەبەزێت بۆ ئاستی خوێندکار، ئازادیی بۆ دەهێڵێتەوە بۆ دەربڕینی بۆچوونەکانی و نیشاندانی ئەوەی چی ڕوودەدات. بیری دەکردەوە، کۆنترۆڵی بیرکردنەوە و سەرنجی خۆی دەکرد بۆ ئەوەی ئاراستەی بکات بۆ ئەوەی کە دەیەوێت. 

 

ئازادی و سادەکردنەوە و نەبوونی زۆرلەخۆکردن و چێژ لەم شێوازەدا وا دەکات بۆ منداڵانی بچووک گونجاو بێت، سەرباری ئەوسوودەی لەگەڵ گەورەکاندا هەیەتی، بەو پێیەی لەگۆڕانکاری تێدایە گەر بە سەرکەوتوویی لە وانەکاندا بەکاربهێنرێت کەلە جێبەجێکردنیدا پێویستمان بە لێهاتووی و تێڕوانینی دڵسۆزانە هەیە. 

 
  

گونجاندنی شێوازەکە لەگەڵ پێداویستی سەردەم 

 

سەرەڕای ئەو سوودانەی کە ئەم شێوازە دەتوانێت بەدەستی بهێنێت، وەک وروژاندنی بیرکردنەوەی گفتوگۆکار - فێرخواز - و هەوڵدان بۆ بەکارهێنانی زانیاری و زانیارییەکانی بۆ چارەسەرکردنی کێشەیەک یان دۆخێک کە پێشتر بە مێشکیدا نەهاتبوو، وەک ئەوەی بوار بۆ گفتوگۆی زارەکی لە نێوان قسەکەر و قسەکەردا، و سەرەڕای ئەو خۆشییەی کە قسەکەر - خوێندکار - لەوانەیە لە گەیشتن بە ڕاستی، یان ئەو بابەتە بدۆزێتەوە کە گفتوگۆکە بە دەوریدا دەسوڕێتەوە،  

دەبێت ئاگاداری چەند خاڵێک بین لەوانە:  

·        ئەگەر مامۆستا لایەنێک بێت لەگفتوگۆکەدا ئەوە فێرخوازەکان بەو چاوەوە لێی دەڕوانن کە سەرچاوەی زانستە و زیاتر لە چاوپێکەوتنکار یان فێرخواز دەزانێت، کە وا لە فێرخواز دەکات لە هەندێک بارودۆخدا هەست بە نائومێدی و شکست بکات و ئەو هەستە بێهیواکەرەی کە هاوڕێیەتی دەکات، بەتایبەتی ئەگەر بێتوانایی فێرخواز پەیوەست بێت بە سزادان لەلایەن مامۆستاوە،  

 

·        مامۆستا دەتوانێت سوود لە شێوازی گفتوگۆ لە ئاستە تەمەنییە جیاوازەکانی خوێندکاردا وەربگرێت ئەگەر پرسەکانی دیالۆگ بکاتە نێو ئەو پرسانەی کە دەکرێت مێشکی قوتابی یان خوێندکار ڕێنمایی بکرێت بۆ چارەسەرکردن و گەیشتن بە ئەنجامێکی دڵخۆشکەر، لانیکەم ڕووی زۆربەی پرسیارەکان ئاراستەی خوێندکاری بچووکتر یان گەورەتر دەکرێن، بەم شێوەیە فێرخواز ناتوانێت هەست بە نەفامی بکات، بەڵکو هەست بکات کە دەزانێت، بەڵام ڕەنگە هەموو شتێک نەزانێت و ئەمەش سروشتی و لۆژیکییە بۆ خوێندکار، بۆ مامۆستا، تەنانەت بۆ جیهانیش بە هەمان شێوە. 

 

·        مامۆستا لەم حاڵەتەدا هاوشان لەگەڵ نوێترین تیۆرییە پەروەردەییەکان کە توانا هزرییەکانی خوێندکاران هان دەدەن و ڕووبەڕووی کێشەیەکی ڕاستەقینە دەبنەوە، لەناو مێشکیان و کۆگای زانیارییەکانیاندا دەگەڕێن بۆ چارەسەری بۆی، بەم شێوەیە زۆربەی شێوازە ناسراوەکانی فێرکردن بەکاردەهێنن:  (ئیستدلالکردن) بەڵگەهێنانەوە، پێوانەکردن، خوێندنەوەیی (استقراء- ڕێگای لەبەشەوە بۆ گشتی هێربارت)، چارەسەرکردنی کێشەکان، گفتوگۆ و بەستنەوەی ئەنجامەکان بە پێشەکی یان هۆکارەکان، گۆڕانکارییەکی لەو شێوەیە لە شێوازی گفتوگۆدا ئاڕاستەمان دەکات بەرەو گەیشتن بەو سوودە گەورانەی کە ئەم شێوازە لە بنەڕەتدا لەسەری بنیات نراوە! 

 

·        ڕەنگە یەکێک لە سادەترین ئەتەکێتەکانی دیالۆگ ئەوە بێت کە قسەکەر ڕێز لە مێشکی ئەو کەسانە بگرێت کە چاوپێکەوتنیان لەگەڵ دەکات، هەروەک چۆن ڕێز لە هەست و بارودۆخی دەروونیان دەگرێت، وەک چۆن قسەکەرەکان لە ڕووی دەروونی، کۆمەڵایەتی، پەروەردەیی، لە یەک ئاستدا نین، و لایەنە دەروونییەکان، و هەموویان مافی ئەوەیان هەیە لە گفتوگۆکەدا بدۆزنەوە کە حەزیان لە چییە، مەیلیان بۆ چییە و دەتوانن بەشداری چی بکەن باشترین ڕێگاکان بۆ هاندانی ئەوان بۆ بەشداریکردن تێیدا. لەو شوێنانەی کە قسەکەر یان مامۆستا چوارچێوەیەکی دیاریکراو بۆ ئەو پرسە یان ئەو پرسانە دادەنێت کە لە ڕۆژێکی دیاریکراودا باسی دەکەن، ئەو ڕێنمایییان دەکات بۆ ئەو ئاماژە و سەرچاوە و ئامرازانەی کە دەتوانن ئاماژەیان پێبکەن بۆ ئەوەی بابەتەکەی دیالۆگی داهاتوو ئامادە بکەن و هیچ زیانێکی نییە لە تاقیکردنەوەی ئەوەی کە ئایا لە ڕاستیدا خۆیان بۆ دیالۆگەکە ئامادە کردووە یان نا پێش دەستپێکردنی، بۆ ئەوەی یارمەتیان بدات هەست بکەن سەرکەوتوو بن تێیدا. 

 
 

میتۆدی سوکراتی بۆ پۆلی گەورە

ئەکادیمیا نێودەوڵەتییەکانی ڕاهێنان لە جیهاندا جەخت لەوەدەکەنەوە کە ژمارەی بەشداربووان لە ٢٥ کەس زیاتر نەبێت لە هۆڵێکی ڕاهێناندا، ئەمە بۆ بوواری پەروەردە و فێرکردنیش هەرڕاستە و لە ئەگەری بوونی ژمارەیەکی زیاتر لەو ڕێژەیە لەپۆلی خوێندندا ئەگەر لەتوانادابوو هۆڵێک لە خوێندنگەدا بۆ ئەو مەبەستە تەرخان بکرێت بە پێچەوانەوە عەرەب گوتەنی (مالا یدرک کلە لایترک جلە) هەربۆیە ئانا پیلگرین کە توێژەر و پسپۆڕێکە لە پێگەیاندنی مامۆستایان بۆ چارەسەر کردنی وەها کێشەیەک چوار بژاردەی داناوە: (سەعید، ٢٠٢٢)

یەکەم: دابەشکردنی بەشداربووان بەسەر دوو پۆلدا و ئەنجامدانی چالاکییەکە بە دوو مامۆستا.

دووەم: دابەشکردنی بەسداربووان بەسەر دوو گرووپدا،یەکەمیان بەشداری سیمینارەکە دەکەن و دووەمیان لەدواوە بەبێدەنگی دەبنە چاودێر و سەرنجی خۆیان دەنووسن، لەدوای تەواو بوونی سیمینارەکە سەرەتا ڕێگە بەگرووپی دووەم دەدرێت بۆ خستنە ڕووی سەرنجەکانیان، تەنانەت لەسەر بەڕێوەچوونی سیمینارەکە و خاڵی لاواز و بەهێزی دەتوانن سەرنجیان هەبێت.

سێ: دابەشکردنی بەشداربووان بۆ دوو گرووپ و کاتەکەشیان بۆ دوو بەش، هەرجارەی گرووپێک بەشدارە و ئەوەی دیکە گوێگردەبێت.

چوار: دابەشکردنی بەشداربووان بۆ دوو گرووپ، یەکەمیان بەشدارەو دووەمیان ڕاوێژکارە، بەجۆرێک لەپشت هەرتاکێکی گرووپی یەکەم تاکێکی گرووپی دووەم دادەنیشێت و ئەگەر سەرنجی هەبوو بە نووسراو دەیداتە ئەو تاکەی بەردەمی و بەو جۆرە بەشدار دەبێت.

ئامانج

·        ڕاهاتنی فێرخوازەکان لە سەر گفتو گۆکردن و ڕێزگرتنی ڕای بەرامبەر وقسە پێنەبڕین و لەجیاتی تووڕەبوون و هەڵچوون پەنا بردنە بەر بەڵگە و نموونەی زیندوو.

·        بەبەها کردنی داوێن پاکی لەلای خوێندکارەکان، چونکە هەرکات ڕەوشت و سیفەتێک بووە بەها لە نێو کۆمەڵگادا ئەو کات بەبێ بوونی چاو دێرێش تاکەکان پارێزگاری لێ دەکەن.

شێوازی کارکردن

قۆناغەکانی کارکردن بەم میتۆدە چوار قۆناغە و هەرقۆناغێکیش لەچەند هەنگاوێک پێکدێت بەم جۆرە:

قۆناعی یەکەم: ئامادەکاری

·        ڕۆژێک یان چەند ڕۆژێک پێشتر خوێندکارەکان ئاگادار دەکەم  وانەی(٢٩) بەناونیشانی گرنگترین ئەو هۆکارانەی دەبنە مایەی پاراستنی داوێنپاکی هەرزەکار لاپەڕە (١٠٦و ١٠٧) بەمیتۆدی سوکراتی دەخوێنین.

·        شوێن: هەمان پۆلی خۆیان، هەروەها کات و شوێن و وانەی چەندەمە جەختی لەسەر دەکەمەوە.

·        خوێندکارەکان ئاگادار دەکەم کە بەوردی و زیاتر لەجارێک و لەچەند کاتێکی جیاوازدا بخوێننەوە و سەرنجەکانی خۆیان یاداشت بکەن و هێڵ بەژێر دێڕە گرنگەکاندا بهێنن و پەرتوکی وانە کەیان پێبێت لە کاتی گفتوگۆکەدا، هەروەها ئەگەر بتوانن بەڵگە و نمونە لەسەر هەرخاڵیک هەبێت یاداشتی بکەن و ئامادەبن بۆ ڕای پێچەوانە و هەرکەسێش هاوڕانییە لەسەر  بابەتەک و ڕای پێچەوانەی هەیە بابەڵگە ئامادەبکات.

قۆناعی دووەم: پێش سیمینار

·        هەموو یەکێک دەبێت ئامانجێک بۆخۆی دیاری بکات (ئەم هەنگاوە مەرج نییە هەبێت بەڵام لە قۆناعە بەراییەکاندا مامۆستایان دەیکەن) بۆنمونە:

-         لەم دایەلۆگەدا زیاتر لەجارێک بەشداری دەکەم.

-         هەوڵدەدەم بۆ چوونەکانم بە ئایەت و فەرموودە و قسەی زانایان لەو بووارەدا پشت ڕاست بکەمەوە، بۆ خاوەنانی ڕای پێچەوانەش بەهامان شێوە.

·        بەشداربوان بە گشتی دەبێت ئامانجێک بۆ خۆیان دیاری بکەن بۆ نموونە:

-         ڕێز لەبۆچوونە جیاوەزەکان بگرن.

-         لەدوای ڕوخسەت وەرگرتن قسە بکەن.

-         بۆ ئاسان کردنی ڕێگای نووسینی ئامانجەکان پۆلەکە دەکەم بە سێ گرووپ و داوایان لێدەکەم کە هەر گرووپە کۆمەڵێک خاڵ دیاری بکەن و لەسەر پەڕەیەکی () بینووسن و لەپشت خۆیانەوە هەڵی بواسن بۆنمونە:

+ قسە بە هاوڕێکانم نابڕم.

+ هەوڵدەدەم ئەو بابەت و خاڵانەی لەکاتی خوێندنەوە سەرنجم نەداون و هاوڕێکانم باسی دەکەن لای خۆم بە تێبینی بیاننووسم.

·        وەک مامۆستاو سەرپەرشتیاری سیمینارەکە ئامانجی سیمینارەکە بۆ خوێندکارەکانم ڕوون دەکەمەوە کە ڕاهاتنی فێرخوازەکان لە سەر گفتو گۆکردن و ڕێزگرتنی ڕای بەرامبەر وقسە پێنەبڕین و لەجیاتی تووڕەبوون و هەڵچوون پەنا بردنە بەر بەڵگە و نموونەی زیندوو.

بەبەها کردنی داوێن پاکی لەلای خوێندکارەکان، چونکە هەرکات ڕەوشت و سیفەتێک بووە بەها لە نێو کۆمەڵگادا ئەو کات بەبێ بوونی چاو دێرێش تاکەکان پارێزگاری لێ دەکەن.

 

قۆناغی سێیەم: ئەم هەنگاوە لە سێ بەش پێکدێت: پرسیاری دەستپێک، شیکاری، هەڵسەنگاندن.

·        بەر لەنووسین و ئاڕاستەکردنی پرسیارەکە مامۆستا دڵنیا دەبێتەوە لە شێوازی دانیشتنی خوێندکارەکان، بەڵام لە ئەگەری بچووکی پۆلەکە و نە گونجانی شێوازی دانیشتنی گەنجاو کە دانیشتنە بە شێوەی پیتی U ی ئینگلیزی کە شێوازی ناڵە ئەسپیشی پێدەگوترێت، هەروەها نەبوونی هۆڵی دیکە و مامۆستای هاوکار بەهەمان شێوازی ئاسایی خوێندکارەکان دادەنیشن.

پرسیاری دەستپێک

·        مامۆستا بەپرسیارێکی ئاسان دەست پێدەکات بەجۆرێک کە زۆربەی خوێندکارەکان بیزانن و حەز بە وەڵامدانەوەی بکەن و پەیوەندی بە بابەتی پێشووەوە هەبێت.

پ.م: پرسیاری مامۆستا

پ خ: پرسیاری خوێندکار

و پ خ:وەڵامی پرسیاری خوێندکار

دەستپێک : ٥خولەک

پ م:  وانەی پێشوو لەسەر پێکهێنانی خێزان قسەمان کردهەریەکە لە ئێوە ناوی چەند پشتی خۆی دەزاانێت؟

و پ خ: ٧  پشت.

و پ خ:٩ پشت.

و پ خ:٧ پشت.

و پ خ:٦  پشت.

و پ خ:٩ پشت. ئێمە شجەرەی خێزانیمان هەیە و زۆر لەوە زیاترە بەس ئێستا هەر ئەوەندەم لە یادە.

و پ خ:٨ پشت.

.....هتد

پ م: لەوانەیە بپرسن مامۆستا بۆ وەها پرسیارێکی کرد؟ دەزانن لەم جیهانەدا لەهەندێ لە کۆميڵگاکاندا تاکەکانی تەنها ناوی

         خۆیو باوکی دەزانێت ! بۆچی؟ بەتایبەت کۆمەڵگا پیرەکان،.

و پ خ: لەبەر ئەوەی لەو کۆمەڵگایانەدا دروست کردنی خێزان وەک لای ئێمە نییە.

و پ خ: ئەو کۆمەڵگایانە منداڵ و نەوەیان کەمە بۆیە پیر دەناسرێن.

و پ خ: لەو کۆمەڵگایانەدا بەهۆی ئارەزوو پەرستی و داوێن پیسی کەمتر بیر لە پێکهێنانی خێزان دەکرێتەوە.

شیکاری ٢٥ خولەک

پ م: داوێن پیسی ییە؟ و کاریگەرییەکانی چین؟

و پ خ:سەرچاوەی کۆمەڵێک نەخۆشی چارەسەر نەکراوە کە زۆرێک لە کۆمەڵگاکان پێوەی دەناڵێن.

و پ خ: ئازاد بەکارهێنان و تێرکردنی  غەریزەیەکی مرۆڤە بەبێڕەچاوکردنی هیچ سنوورێکی ئاینی و ئەخلاقی و یاسایی کۆمەڵگا.

و پ خ:هۆکاری هەڵوەشاندنەوەی خێزان و پیربوونی کۆمەڵگایە

و پ خ: بەڵگەت چیە هاوڕێ گیان؟هاوڕێ گیان لەو کۆمەڵگایانەدا منداڵ و نەوەیان کەمە بە هۆی سنووردارکردنەوە یە نەک

             بەد ڕەوشتی، بەدڕەوشتی لای ئێمە بەدڕەوشتییە لای ئەوان ئازادیی تاکە، گەر بەدڕەوشتیش ناوی بهێنین ئەدی لای

             ئێمەش بەدڕەوشتی هەیە، ئەرێ وانییە؟ ...... دەبڵێن وایە. ...کەس هەیە چاو لەو ڕاستییە بقوچێنێت؟

و پ خ:هاوڕێ گیان کەس نکوڵی لە بوونی داوێن پیسی ناکات لە لای خۆمان بەڵام ئایا بەو ئەندازەیەی ئەو وڵاتانەیە کە بە

             یاسا ڕێگای پێبدرێت و وەک ئازادییەک سەیر بکرێت؟

و پ خ:ئەو هاوڕێیەمان لەوەدا ڕاستدەکات چ داوێنپیسی و چ سنووردارکردن هەر یەکەیان بەجیا هۆکارێکن بۆ پیربوونی

            کۆمەڵگا نەک هەموو هۆکارەکان بن. بەڵام ئایا ئەوان کەلە ڕووی تەکنەلۆجیاوە پێشکەوتوون بە هۆی داوێن

             پیسییەوەیە کەوەک ئازادی تاکەکەسی لێی دەڕوانن و دواکەوتنی ئێمەش بەهۆی داوێن پاکییەوەیە.

و پ خ:هاوڕێیان بیهێننە پێش چاوی خۆتان ئەو وڵاتانە ، بابڵێین وەک وڵاتانی ئەوروپا ئەگەر لەپاڵ( ئەو پێشکەوتنەدا کە

            هەیانە لەڕووی تەکنەلۆجیا و خۆ بەڕێوە بردن و خۆشگوزەرانی و پێشکەوتنی زانستی و سەروەری یاساوە )

            بەدڕەوشتیان وەک ئازادی سەیر نەکردایە گیرۆدەی ئەو نەخۆشییە ترسناکئ نەدەبوون کە ئایدزە .

و پ خ:ئازیزان دەزانن ئەو نەخۆشیانەی بەهۆی داوێن پیسییەوە بڵاو دەبێتەوە بەهۆی خوێنیشەوە دەگوازرێتەوە؟

و پ خ:کەواتە یەکێک فاکتەرەکانی پاراستنی کۆمەڵگا لەو دەردانە پارێزگاریمانە لە داوێن پاکی. ئەی چۆن پارێزگاری لەداوێن

            پاکی بکەین؟

و پ خ:هەڵبژاردنی هاوڕێی باش، سەروەرمان دەفەرموێت: هاوڕێ لەسەر دینی هاوڕێکەیەتی.خوای گەورەش دەربارەی

        خراپەکاران ئەو دیمەنی پەشیمانییەمان بۆ دەخاتەڕوو.(ياليتني لم اتخذ فلانا خليلا)واتاخۆزگە فڵان کەسم نەدەگرت

        بەهاوڕێزز

و پ خ: هاوڕیان خۆشویستنی خوا و هەستکردن بە چاودێری خودا بەجۆرێک کاریگەری دەبێت کە پێویست بەکامێرای

            چاودێری و چاودێری پۆلیسیش ناکات، کە خودامان خۆشویست فەرمانەکانی و فەرمانی داوێن پاکیش دەبێتە بەها

            لامان. هەروەک خاوێنی کەبووە بەها کەسێش لێت نەپرسێتەوە هیچ فڕێ نادەیتە سەر شەقام.

پ خ:  هەیە موسڵمانیش نییەو داوێن پیسیش ناکات بە پێچەوانەوە هەیە موسڵمانیشەو داوێن پیسیش دەکات، دەی وانییە؟

و پ خ: بۆ وەڵامی ئەوە من دەڵێم نمونەی کەسێک و گشتاندنی هەڵەیە. بەشێوەیەکی گشتی کەسانێک کە باوەڕیان بە خوداو

            هێچ دین و یاساو ڕێسایەک نەبێت ئەگەری گرفتاربوونی بە داوێن پیسی زیاترە، ئنجا گریمان ئەگەر موسڵمانێک

             ئەگەری گرفتاربوونی بەداوێن پیسی لەسەدا ٦٠ بێت ئەوا کەسێکی تر کە پابەندی ئیسلام یائاین بە گشتی نەبێت

            ئەگەری گرفتاربوونی زیاترە، هەروەها ئاینی ئیسلام ئاینێکی میسالی نییەو ئەو سزایەی بۆ داوێن پیسی دایناوە نەی

              وتووە بۆ موسڵمان نییەو موسڵمان هەرگیز ئەو هەڵەیە ناکات.

پ خ: خاڵێکی تر کتێبەکەماندا بۆ پاراستنی داوێن پاکی لای گەنجان (ئاگاداربوونە بە گەورە بوونی و هەستکردنیەتی بە

        بەرپرسیاریەتی) تائێستا ئاماژەتان پێنەداوە ، منیش تێنەگەشتم چ پەیوەندییەکی هەیە؟

و پ خ: پرسیارێکی جوانە، کۆمەڵگا لە تاکەکانی پێکدێت، کۆمەڵگای دروستیش ئەو کۆمەڵگایەیەکە تاکەکانی دروستن، هەر

         بۆیە داوێن پاکی هەستکردنی بەرپرسیارێتی تاکە بەرامبەر بەخۆی و خێزانەکەی و هەمیش کۆمەڵگاکەی .

 و پ خ: بەڵی دەبێت تاک هۆشیار بێت بەرامبەر جەستەی و تەکنەلۆجیا بە نادروستی بەکار نەهێنێت. ئەوەش هۆکارێکی ترە

          بۆ پاراستنی داوێن پاکی.

پ خ: هاوڕێیان باوەڕ بکەن من خاڵی وەهام نەبینیبوو ، بۆیە هەر ئێستا بە تێبینی لای خۆم تۆماری دەکەم.

و پ خ:نەک هەر ئەوە خاڵێکی ترمان هەیە نزیکە لەوە کە خاڵی چوارەمە، ئەویش کۆنترۆڵکردنی خواردنە.و خۆپاراستنە

           لەخۆراکی حەرام.

پ خ: باشە ئەوە زانیمان لەوانەیە هەندێک خواردن لەوانەیە حەزو توانای مرۆڤ بۆ غەریزەیەک زیاد بکات، ئەی خواردنی

            حەرام پەیوەندی چییە بە داوێن پیسییەوە تاخۆمانی لێ بپارێزین؟

و پ خ:بەگشتی مرۆڤ کە سنورێکی خودای شکاند ئەوە شکاندنی سنورێکی تری بەلاوە ئاسان دەبێت، ئەمە خاڵێک، خاڵێکی

          تر مرۆڤ ئەگەر بە خواردنەوەیەکی حەرام خۆی بێ هۆشکرد ئەگەری تووشبوونی بە گوناهێکی تر زیاترە، هەروەها

           وەک هەندێک لەزانایان بۆ نموونە خواردنی گۆشتی جۆرە ئاژەڵێک بەبەردەوامی کاریگەردەبێت بە گوێزرانەوەی

            سیفەتەکانی بۆ بەکارهێنەر  وەک خواردنی گۆشتی بەراز، هەر بۆیە شارەزایانی پزیشکی تەواوکاری هۆشداری دەدەن

           لە خواردنی پەلەوەری کێڵگەکان بەتایبەتی مریشکی کێڵگە کەلای خۆمان بە مریشکی دەواجن ناسراوە.

و پ خ:بەڵێ کۆنترۆڵکردنی زمانیش، چونکە ئەگەر مرۆڤ بەبەردەوامی یادی خودابکات و خودای لەیادبێت لەتاوانیش بەدوور

          دەبێت.

و پ خ: هەروەها خۆچواندن بەڕەگەزی بەرامبەر، ئەوە هەر فەرموودەی لەسەرە کە سەروەرمان فەرموویەتی خودا نەفرەتی

           لێکردووە.

و پ خ: هاندان و بیرهێنانەوەی یەکتر بۆ ڕەوشتی باش.

پ خ: بەڵگەت چییە؟

خوای گەورە دەفەرموێت (فذكر فإن الذكرى تنفع المؤمنين).

پ خ: ئەرێ پەیوەندی داوێن پاکی بە گۆی بوونی زەوییەوە چییە؟

·        چەند خوێندکارێک لێی ڕاست دەبنەوە و قسەکەی بەبێڕێزی و گاڵتە پێکردن لێکدەدەنەوە، هەندێکیش پێدەکەنن ،مامۆستا بۆ ئەوەی ئاڕاستەی گفتو گۆ کەەە لە ئامانجی خۆی لانەدات بە پرسیارێک گفتو گۆکە دەخاتەوە سەر ڕاستە شەقامی خۆی و دەپرسێت:

پ م:ئارام بن برایەتی و هاوڕێیەتی و ڕێز پێشێل مەکەن، هەمیشە گومانی باش بەیەکتر بەرن لەوانەیە ویستبێتی خەندەیەک بخاتە سەر لێوتان، ئێستا بیر لەوە بکەنەوە مرۆڤ کە کاتی دەست بەتاڵی زۆربوو تەنانەت لەوانەیە کورد گوتەنی شەڕی پێ باشتر بێت، ئەوکات چار چییە؟

و پ خ: پڕکردنەوەی کاتی بەتاڵ بە کاری داهێنەرانە.

پ خ: مەبەستت لە داهێنان چیە کاکی برا؟

و پ خ: کاری داهێنەرانە وەک:

·        دۆزینەوەی تواناو لێهاتوییەکانی خۆت لەبوارێکی دیاری کراوداو و پەرە پێدانیان.

·        ئامادەکردنی هۆکاری هێنانەدی لێهاتویی و بەهرەکانت.

·        دۆزینەوەو فێربوونی ئەو ڕێگایانەی کە بەهرەو لێهاتوییەکانی گەشە پێ دەدەن.

·        دروستکردنی کێبڕکێ.

و پ خ:هاوڕێیان ئەگەر کەسێک لەکاتی کاری داهێنەرانەش هەر خەیاڵی بۆشتی خراپ چوو چی بکات،هههه باوەڕ بکەن 

          شۆخی ناکەم و بەڕاستمە؟

و پ خ: مرۆڤ لەکاتی سەرقاڵی و داهێناندا کەمتر بیری بۆ ئەو جۆرە کارانە دەچێت، بەڵام ئێمەش ناڵێین بەتەنه خاڵی هەشتەم

            گرنتی ئەو پاراستنا دەدات، هەموو خاڵەکان بەیەکەوە گرنگن. بۆ نمونە تۆ لەکاتی دەست بەتاڵی خەیاڵت دەڕوات یان

           لەکاتی وەرزش و ماندوو بوون؟ ئنجا ئەگەر بەتەنها خاڵێکیش بمانەوێت خۆمان بپارێزین وەک ئەوە وایە بەتەنها

            ئامۆژگارییەکی مامۆستا بمانەوێت سەرکەوتوو بین لە خوێندن.

پ م : دەستان خۆشبێت شتێک کە ئاماژەتان پێ نەکرد ئەو کارە داهێنەر و ئارەزوو مەندانەیە یە کە لە پەرتووکەکەتاندا نووسراوە وەک :

·        فێربوونی خوێندنەوە و نووسین و خەتخۆشی.

·        فێربوونی قورئان و خوێندنەوەی و لەبەر کردنی.

·        فێربوونی عیبادەت و سوننەتەکان.

·        خوێندنەوەی ژیاننامەی پێغەمبەران.

·        فێربوونی زمان.

·        فێربوونی کۆمپیوتەر و ئەنتەرنێت.

·        وەرزش.

·        سەردانی کۆمەڵایەتی.

هەڵسەنگاندن، تێبینی مامۆستا ٥خولەک

پ م: گرنگترین ئەو هۆکارانە چین کە دەبنە مایەی پاراستنی داوێن پاکی هەرزەکار؟

 و خ: بونی په یوه ندییه کی خوشه ویستی به هێز له گه ڵ خودای گه وره.

و خ: ناگاداربیت به گه وره بوونی هه ست کردن به به رپرسیارێتی.

و خ: هه لبژاردنی هاوریی باش.

و خ: هوشیاربیت که جه سته ی بو شتی خراپ به كارنه هینیت و سه یری ئه و شتانه نه کات که حه رامن یان ئه ندامه کانی له شتی نادروست بپاریزیت و ئاگاداری نه خوشییه سیکسییه كان بیت که ئه مرو له نه خوشيه بلاوه ترسناكه كانن. هوشیاربیت که جه سته ی بو شتی خراپ به كارنه هینیت و سه یری ئه و شتانه نه کات که حه رامن یان ئه ندامه کانی له شتی نادروست بپارێزیت و ئاگاداری نه خۆشییه سێکسییه كان بێت که ئه مڕۆ له نه خۆشيه بڵاوه ترسناكه كانن.

و خ:خواردنی حەڵاڵ.

و خ:پاراستنی زمان.

و خ:خۆپاراستن لە خۆچواندن بە ڕەگەزی بەرامبەر.

و خ: پڕکردنەوەی کاتەکانی بێکاری بەکاری داهێنەرانە،

و خ:هاندانی ڕەوشتی باش.

 

 

قۆناغی چوارەم: پۆست سیمینار

لەم قۆناغدا دەستخۆشی لە خوێندکارەکان دەکەم کە بەسەرکەوتوویی و بێ دەمارگیری و بەڕێزەوە گفتووگۆکەیان ئەنجامدا و دڵنیایان دەکەمەوە کە ئامانجی سەرەکی ئێمە کە ڕاهاتنە لەسەر گفتوگۆ و قبوڵکردنی ڕای بەرامبەر هاتۆتە دی و لە و هۆکارانەش گەیشتین کە ديبنە مایەی پاراستنی داوێن پاکی.

 داوا لە خوێندکارەکان دەکەم بە ئامانجکانیاندا بچنەوەو ئەو ئامانجانەی دیاریان کردبوو تاچەند هاتوونەتە دی و چ ئامانجێکیتر هەیە کە بۆجارێکی تر زیادی بکەن یاخود لایبەرن

 

سەرچاوەکان

• جابر، ولیداحمد، (۲۰۱٤) طرق تدریس العامة تخطیطها وتطبیقاتها التربوية،ط٦، دارالفكر، عمان-الاردن. 
• سەعید، فایەق(٢٠٢٢) دیداکتیکی گشتی لە قۆناغی پێش خوێندنگەوە بۆ زانکۆ،بەرگی٢،چ١